22 mei Een eenmaal uitgesproken faillissement kan niet worden teruggedraaid
Een bedrijf wordt failliet verklaard. Achteraf blijkt dat de verzoeker tot dit faillissement bedrog heeft gepleegd. Kan het faillissement worden teruggedraaid? Volgens een advies aan de Hoge Raad is ‘herroeping’ niet mogelijk.
Een bedrijf dient bij de rechtbank Limburg een verzoek in om een ander bedrijf in staat van faillissement te verklaren. De rechtbank wijst dit af maar in hoger beroep spreekt het gerechtshof ’s-Hertogenbosch het faillissement alsnog uit. Het failliete bedrijf verzoekt het hof om die uitspraak te herroepen en het verzoek tot faillietverklaring dus alsnog af te wijzen. Volgens dit bedrijf heeft de aanvrager van het faillissement bedrog gepleegd: het zou valse stukken hebben ingebracht in de faillissementsaanvraag. Het hof beslist dat herroeping van een faillissement niet mogelijk is – eenmaal failliet verklaard blijft failliet verklaard. Het failliet verklaarde bedrijf gaat tegen dit oordeel in cassatieberoep bij de Hoge Raad. In zo’n geval neemt de advocaat-generaal (A-G) bij de Hoge Raad eerst een ‘conclusie’ – een juridisch advies aan de Hoge Raad.
Bijzondere omstandigheden
Herroeping is een rechtsmiddel waarmee een uitspraak van een gerecht kan worden teruggedraaid. Herroeping kan alleen als er zeer bijzondere omstandigheden blijken. Het moet gaan om omstandigheden die, als zij eerder bekend waren geweest, tot een andere beslissing van de rechter zouden hebben geleid.
Gesloten stelsel van rechtsmiddelen
In deze zaak gaat de A-G uit van het ‘gesloten stelsel van rechtsmiddelen’ van de Faillissementswet. Dit houdt in dat in procedures die op grond van de Faillissementswet worden gevoerd, alléén een rechtsmiddel openstaat als dat zo in de Faillissementswet staat. En die wet bepaalt dat alleen bij surseance van betaling en de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen herroeping mogelijk is. Voor het faillissement ontbreekt een uitdrukkelijke herroepingsbepaling. Nu de Faillissementswet niet voorziet in herroeping, is dit om deze reden niet mogelijk.
Duidelijkheid en zekerheid
Een vergelijkbare kwestie kwam al aan de orde in 1912 (!), en ook toen oordeelde de Hoge Raad dat een herroeping – toen nog ‘request-civiel’ geheten – van een faillissement niet mogelijk was. In een andere zaak, waarover de Hoge Raad in 1983 oordeelde, was het antwoord ook al ontkennend. Die lijn wordt gehandhaafd. De regeling van het faillissement is er nu eenmaal op gericht dat snel duidelijkheid en zekerheid bestaat voor alle betrokkenen (waaronder derden) over het ingetreden faillissement. Een herroeping past daar niet bij, omdat dit ook na lange en onbepaalde tijd kan worden ingesteld, namelijk na de ontdekking van nieuwe omstandigheden.
Spoedige vereffening
Dat is ook de visie nu van de A-G. Met een faillissement wordt een spoedige vereffening beoogd van het vermogen van de schuldenaar om daaruit zijn schuldeisers te voldoen. Het is onwenselijk dat dit op losse schroeven komt te staan als de vereffening eenmaal in gang is gezet. Mogelijk zijn er dan al zeer vergaande maatregelen genomen, zoals de verkoop van onroerend goed of het staken van een onderneming. Die zouden dan zonder rechtsgrond hebben plaatsgevonden en moeten worden teruggedraaid. Dat is eigenlijk ondenkbaar.
Aansprakelijk
Maar wat als achteraf blijkt dat een faillissementsaanvraag inderdaad is gebaseerd op bedrog, en het faillissement ten onrechte is uitgesproken? Dan moet, zo vindt de A-G, in de verdere afwikkeling van het faillissement hiermee rekening worden gehouden. De partij die bedrog heeft gepleegd kan aansprakelijk worden gehouden voor de schade die het failliete bedrijf heeft geleden.
Herroeping niet mogelijk
De lijn in de jurisprudentie is duidelijk. De uitspraken uit 1912 en 1983, en later nog enkele keren, laten allemaal zien dat het rechtsmiddel van herroeping niet open staat tegen een beslissing op een verzoek tot faillietverklaring. De A-G adviseert dan ook: er is geen reden om van deze lijn in de rechtspraak terug te komen. Ook dit bedrijf, dat onder verdachte omstandigheden failliet is verklaard, blijft failliet.